کتابخانه وزیری یزد بزرگ‌ترین کتابخانه ناحیه مرکزی و جنوب ایران است و در شمار ده کتابخانه بزرگ ایران قرار دارد. نسخ خطی ارزشمند کتابخانه، مشتاقان بسیاری را از شهرهای دور به یزد می‌کشاند. وجود گنجینه اسناد، فرمان، قباله، و دیگر نوشته‌های تاریخی ویژه یزد؛ وجود گنجینه ارزشمندی از آثار نویسندگان و شاعران یزد؛ و وجود بیش از ۵۰۰۰جلد نشریه، سبب موقعیت خاص کتابخانه وزیری در منطقه شده‌است

کتابخانه وزیری یزد توسط علی محمدوزیری به وجود امد و از موقوفات آستان قدس رضوی است. علی محمدوزیری فرزند مهدی وزیری از خاندان سادات عریضی یزدی است.

هسته اولیه کتابخانه وزیری یزد را مجموعه شخصی علی‌محمد وزیری تشکیل می‌دهد.

در تاريخ بنيان كتابخانه، سه مادّه تاريخ گفته شده است:
1- «كتابخانة وزيري يزد» =1333ش. از آيت الله حاج شيخ محمود فرساد
2- «تُقَرءُ فيها كتب قيمة» = 1374 ق برابر 1334 ش از سيد موسي بحرالعلوم نجفي
3- كِتابُكَ اِن اَرَدتَ بَقاهُ اَرّخ «فَقَدِمهُ لِمكتَبه الوزيري» ‌(1385ق)
از جمال هاشمي نجفي گلپايگاني
وزيري به دليل نفوذ كلام و ارتباط خوبي كه با بيشتر گروه هاي اجتماعي و فرهنگي يزد داشت، مانع از خروج بسياري از كتب خطّي نفيس از يزد شد. وي براي حفظ و نگهداري نسخه هاي خطّي، افراد را ترغيب به فروش و يا اهداي نسخه مي نمود. نيز بواسطة مسافرت هايي كه به مراكز گوناگون علمي ، مذهبي و فرهنگي ايران و كشورهاي همسايه نموده بود و ارتباطاتي كه با اين مراكز داشت و نيز ارسال نامه هاي عالمانه به مراجع تقليد، دانشمندان، استادان دانشگاه ، فرهنگيان و نويسندگان ، توانست در اندك زماني كتابخانه را بواسطة وجودآثار ارزنده در رديف كتابخانه هاي مشهور ايران در آورد.
پس از آنكه شمار كتابهاي كتابخانه به حدود 14000جلد رسيد و هر روز بر شمار مراجعان آن افزوده مي گشت ، وزيري موضوع ساخت بنايي جديد را بر زميني كه قبلا رنگرزي بوده و خود خريده بود، با محمّد هراتي يكي از بازرگانان مشهور يزدي در ميان نهاد، و از اينرو با سرماية وي ساختماني آبرومند در بخش ورودي شرقي مسجد جامع به سال 1344 ش ساخته شد و در يكم فروردين 1345 ش، كتابخانة جديد گشايش يافت. فضاي جديد در 900 مترمربع بنا شده بود و گنجايش حدود 100 هزار جلد كتاب و 150 نفر مطالعه كننده را داشت.
سپس در سال 1347ش با همّت و سرماية حسين بشارت، ديگر بازرگان يزدي، ساختمان گنجينة كتابهاي خطّي نيز به فضاي پيشين افزوده شد در همان سال كه وزيري، نگران آيندة كتابخانة بود، به دليل آنكه كتابخانه از هر جهت آوازه و رونقي در خور يافته بود، از سوي مديران وزارت فرهنگ و هنر، اوقاف ايران، دانشگاه تهران وشهرداري يزد، درخواست تملّك و زير پوشش قراردادن كتابخانه ارائه شد، اما وزيري با دلايلي معقول نپذيرفت و به رغم توصيه و مخالفت برخي، و بواسطة الهامي كه در سفر عتبات و در موقع زيارت بارگاه امام علي (ع) به او شده بود، با دورانديشي و خرسندي خاطر، با نوشتن نامه اي براي احمد گلچين معاني، مشاور فرهنگي كتابخانة مركزي آستان قدس، عزم خود را بر اهداي آن به آستان قدس رضوي جزم نمود.
بي درنگ با اين درخواست موافقت شد، و بر طبق وقف نامه اي كه به شمارة 47143 به انشاي مصطفي فرساد تحرير شده بود در دفتر اسناد رسمي شمارة پنج يزد،تنظيم گرديد، در شبانگاه روز 12 تير 1348 با حضور و امضاي عبّاس استادان صفار نمايندة قضايي آستان قدس و واقف، رسماً وقف بر آستان قدس رضوي گرديد. پس از آن در جلسة با شكوهي كه 24 آبان 1348 همان سال در محلّ فرمانداري يزد با حضور باقرپيرنيا، نيابت توليّت آستان قدس و استاندار خراسان، دكتر احمدعلي رجاني، احمد گلچين معاني و غلامرضا دبيران فرماندار كل يزد تشكيل شد، از خدمات وزيري تجليل گرديد و همراه با دادن هداياي ويژه ، حكم خادمي افتخاري نيز به او داده شد، و سخنوران يزد، از جمله غلامرضا دبيران،اشعاري را كه در ستايش ازاين كارنيك وزيري سروده بودند،قرائت كردند.اين اشعاربه تمامي دربخش «سروده ها»آمده است،ودراينجا به ذكربيتي ازمادهّ تاريخ، سروده دبيران بسنده مي شود:
به يزد آي و تاريخ گنج گهر را «بياد علّي بن موسي الرضا بين»
از اينرو از اوّل آذر 1348 كلية امور مالي و اداري آن تحت پوشش آستان قدس قرار گرفت. كتابخانه در زمان واگذاري داراي 17967 جلد كتاب چاپي و 3300 جلد كتاب خطّي بود.
وزيري پس از آنكه در ساعت يك پس از نيمه شب، سند وقف نامه را به امضاء رساند، سجدة شكر به جاي آورد و پس از آن ، اين دو بيت را به خط خود در جايي درج كرد : سزد كه به سر خورشيد سايه اندازيم چنين كه ساية شمس الشموس برسرماست
***
باز اگر آب حياتي است به خُم خانة اوست باز اگر جام ميي هست، به ميخانة اوست
پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، توجّه بيشتري به كتابخانه مبذول شد و از اين رو بر شمار كتاب ها ، كتابداران و كارمندان افزوده شدو در سال 1361ش گنجايش مخزن آن دو برابر گرديد و باز چون فضاي فعلي، هم فرسوده بود و هم جوابگوي خيل مراجعان نبود، با موافقت قائم مقام آستان قدس ، از تير 1369 ش آغاز به خريد 7 باب خانة قديمي و 9 باب مغازه در ضلع جنوبي كتابخانه شد و از نيمة دوم سال 1379 ش در پي تخريب خانه ها، عمليات ساختمان سازي آغاز گرديد. فضاي جديد مساحتي افزون بر 6300 مترمربع زيربنا دارد.
منبع: گنج کویر: 55تا59