رمز عدد چهل چیست که در اسلام خیلی تکرار شده است؟

در قرآن و فرهنگ اسلام به برخی از عدد ها، از جمله عدد7،40،70 و… عنایت و توجه خاصی شده است. معمولاً عدد 7و70 در مورد کثرت به کار میرود؛ مانند عدد هزار در فارسی که میگوییم: هزار بار به او گفتیم؛ ولی به حرف من توجهی نکرد. مانند آیۀ«إِن تَستَغفِر لَهُم سَبعِینَ مَرَّةً فَلَن یَغفِرَ اللََّهُ لَهُم» (توبه80)

در مورد عدد چهل نیز مطالب جالبی وجود دارد که حاکی از رموز و اسراری در آن است؛ چنانکه می بینیم عدد چهل، چهار بار در قرآن به کار رفته است. دو مورد آن، دربارۀ میقات حضرت موسی(علی نبینا وآله وعلیه السلام)(بقره،51 ؛ اعراف،142) و یک مورد درباره سرگردانی قوم یهود است که چهل سال طول کشید. (مائده، 26) مورد دیگر آن، سن رشد وکمال آدمی است1. با توجه به مورد اخیر، میتوان گفت که یکی از حکمت های تأکید بر عدد چهل، آن است که رسیدن به چهل سالگی، به طور معمول با کمال عقل همراه است2.در روایت نیز سن کمال خرد، چهل سالگی مشخص شده است3.

این مقیاس، درباره چهل روز نیز صادق است امام باقر (ع) فرمود:«هر که چهل روز، ایمانش را برای خدا خالص گرداند، خداوند، محبت دنیا را از دل او بیرون میکند و بینشی به وی عطا میکند که درد و درمان خویش را بداند و حکمت را در دل او جای دهد4.»چهل روز از نظر تکوین و آفرینش ویژگی خاصی دارد. یکی ازبزرگان در شرح حدیث فوق می نویسد :ممکن است، عدد چهل از این جهت در روایت فوق آمد که خداوند متعال، انتقال انسان در اصل آفرینش را از حالی به حال دیگر در چهل روز قرار داده است؛ نطفه، پس از چهل روز به عَلَقه، وعلقه پس از چهل روز به مضغه و… تبدیل میشود5. از آنجا که حضرت موسی(علی نبینا وآله وعلیه السلام) برای گرفتن«الواح تورات» به کوه طور رفته بود6؛ یعنی رفته بود تا از طرف پروردگار عالم؛ کتاب آسمانی را دریافت نماید؛ نتیجه می گیریم که موسی(علی نبینا وآله وعلیه السلام) برای ایجاد یک ارتباط معنوی و نفسانی به میعادگاه رفته بود، زیرا رابطه انبیا با خداوند عالم، رابطه مادی نیست، بلکه رابطه ای معنوی بوده که از راه صفای باطن و پاکی درون برای آنها حاصل شده است، گرچه موسی(علی نبینا وآله وعلیه السلام) هر چهل شب و روز در کوه طور مشغول آماده سازی روحی خود بود _ تا برایش زمینه تلقّی تورات و گرفتن الواح آن میسر شود_ ولی خداوند برای بیان این مدت، از عنوان«لیل» استفاده میکند؛

این به جهت آن است که نشئه«شب» از نظر قرآن کریم برای کسب«پایگاه محکم» و «سخن محکم» مناسب تر است: «إِنَّ نَاشِئَـﺔَ الَّیـْلِ هِیَ أشَدُّ وَطْـاً وَاَقوَمُ قِیلاً (مزمل،6) به طور مسلم نماز و عبادت شبانه، پابرجاتر و با استقامت تر است.»و«روز»نزد قرآن بیشتر برای رتق و فتق امور بیرونی و اجتماعی است:«إِنَّ لَکَ فِی النَّهَارِ سَبحًا طَوِیلاً؛(مزمل7) و تو در روز، تلاش مستمر و طولانی خواهی داشت.» در همین آیات، (نخست سوره مزمل) خداوند برای آنکه پیامبر(صلی الله علیه وآله)آمادگی تلقی سخن سنگینی را از جانب خداوند، پیدا کند، به ایشان دستور شب زنده داری میدهد؛ به همین جهت بین خلوت شبانه و ایجاد زمینه های معنوی در انسان، ارتباط وجود دارد؛ پس این که خداوند از این مدت، به چهل شب تعبیر میفرماید، به خاطر نقش زیادی است که شب، در ارتباط با خداوند دارد، و شاید هم به این خاطر باشد که مناجات موسی(علی نبینا وآله وعلیه السلام) و گفتگوهای ایشان با پروردگار عالم، بیشتر در شب انجام میشده است، چنان که برخی تفاسیر این احتمال را بیان کرده اند7.

منابع :

1. احقاف، 15

2. المیزان، علامه طباطبایی(رحمـﺔ الله)، ج18، ص201، نشر اعلمی للمطبوعات، بیروت.

3. سفینـﺔ البحار، شیخ عباس قمی(رحمـﺔ الله)، ج2، ص332، نشر آستان قدس رضوی

4. سفینـﺔ البحار، ص331

5. همان، جهت آگاهی بیشتر به کتاب «اسرار عدد چهل» محسن آشتیانی

6. تفسیر نمونه،آیـﺔ الله مکارم شیرازی و دیگران، ج1، ص253، نشر دارالکتب الاسلامی

7. تفسیر نمونه، آیـﺔ الله مکارم شیرازی و دیگران، ج9، ص341 و ر.ک:تفسیر موضوعی